Prof.dr. B. (Birgit) Meyer

Religiewetenschap, Universiteit Utrecht, Spinozalaureaat 2015.

Spinoza 2015 Birgit Meyer.jpg
Prof. dr. B. (Birgit) Meyer. Foto: NWO/Ivar Pel, overname toegestaan met bronvermelding.

Prof. Dr. B. (Birgit) Meyer (1960) is hoogleraar religiewetenschap aan de Universiteit Utrecht. Meyer doet onderzoek naar geloof en religie vanuit haar achtergrond als cultureel antropoloog. Ze onderzoekt religie in een sociale en maatschappelijke context, maar ziet religie daarbij niet primair als maatschappelijk construct. Meyer ziet religie in de eerste plaats als iets tastbaars, iets dat mensen doen en op verschillende manieren uiten. Om inzicht te krijgen in religie als complex en tastbaar fenomeen combineert ze invalshoeken uit de religiewetenschap, antropologie, filosofie en mediastudies. Haar werk bij het verbinden van vakgebieden die voorheen los van elkaar stonden leidt tot een belangrijke nieuwe onderzoeksrichting en maakt haar internationaal een zeer vooraanstaand wetenschapper.

Krachtige visie

Meyer combineert diverse inzichten met groot succes tot één krachtige visie. Kenmerkend voor haar werk is de combinatie van empirisch onderzoek naar religieuze uitingsvormen via verschillende media – tekst, beeld, objecten en geluiden - en theoretische reflectie daarop. Ze verklaart de aantrekkingskracht van religie uit wat zij ‘verleidingsesthetiek’ noemt. Verleidingsesthetiek wordt gegenereerd door bepaalde ‘gewaarwordingsvormen’. Dit zijn religieuze uitingen die op verschillende manieren de menselijke zintuigen prikkelen en daarbij intense emoties opwekken. De aanpak van Meyer opent een nieuwe, veelbelovende richting van religieonderzoek, omdat botsingen tussen verschillende religies vaak niet voortkomen uit levensbeschouwelijke overtuiging, maar uit de manieren waarop mensen deze uiten. De inzichten van Meyer kunnen onder andere helpen om de hernieuwde en wereldwijde belangstelling voor religie (bijvoorbeeld de islam, maar ook nieuwe vormen van christendom, zoals de succesvolle Pinksterbeweging in Afrika) te duiden.

Pinksterbeweging

Meyer promoveerde in 1995 aan de Universiteit van Amsterdam op een historisch en etnografisch onderzoek naar de ontwikkeling van Afrikaanse visies op het christendom sinds het midden van de negentiende eeuw tot en met de opkomst van de Pinksterbeweging in Ghana in de jaren negentig van de twintigste eeuw. Ze analyseerde de samenhang tussen modernisering en de toenemende aantrekkingskracht van het christendom. Dit onderzoek vormde het startpunt voor veel meer onderzoek, onder andere naar hoe predikers van de Pinksterbeweging met succes naar Amerikaans voorbeeld de massamedia inzetten om hun versie van het evangelie te verspreiden. Meyer is sinds 2011 hoogleraar aan de Universiteit Utrecht. Recentelijk doet ze veel breder onderzoek in de eerder door haar ingeslagen richting: naar de samenhang tussen media, zintuigelijke ervaring, materiele cultuur en de aanwezigheid van religie in het publieke domein.

Impact

Het werk van Meyer betekende een doorbraak bij beter begrip van het samenspel tussen de menselijke zintuigen en de emotionele kracht van religieuze beelden. De volledige impact van haar werk, ook op aangrenzende vakgebieden als de esthetiek, beeldtheorie en de studie naar massamedia en populaire cultuur, zal komende jaren duidelijk worden. Meyer is sinds 2007 lid van de Koninklijke Academie van Wetenschappen en is actief in diverse KNAW-selectiecommissies, onder andere voor jonge leden. Ze was betrokken bij de totstandkoming van diverse, multidisciplinaire NWO-onderzoeksprogramma’s op het gebied van religie en cultuur. Meyer is co-editor van het internationale tijdschrift Material Religion en Vice Chair van het International African Institute. In 2015 kreeg ze de prestigieuze Prijs Akademiehoogleraren van de KNAW. 

Birgit Meyer werd voorgedragen door de voorzitter van de Sociaal Wetenschappelijk Raad van de KNAW.