Prof. dr. E.A. (Anne) Cutler

Prof. dr. E.A. (Anne) Cutler (1955-2022), was een vergelijkende taalpsychologie, bij het Max Planck Instituut voor psycholinguïstiek en Katholieke Universiteit Nijmegen, en behoorde tot de absolute wereldtop in de ontrafeling van de menselijke mechanismen van de spraakherkenning en -productie, en in de rol van klank bij de waarneming van woorden.

Cutler, Anne - 1999.jpg
Prof. dr. E.A. (Anne) Cutler, Vergelijkende taalpsychologie, Max Planck Instituut voor psycholinguïstiek en Katholieke Universiteit Nijmegen, Spinozalaureaat 1999 (credits: NWO/Ivar Pel)

Anne Cutler (1945) was hoogleraar Vergelijkende Taalpsychologie, Katholieke Universiteit Nijmegen en directeur van het Max-Planck Institut für Psycholinguïstiek te Nijmegen.

Cutler behoorde tot de absolute wereldtop van haar vakgebied. Ze speelde een toonaangevende rol in de ontrafeling van de menselijke mechanismen van de spraakherkenning en -productie, en in de rol van klank bij de waarneming van woorden. Al het moderne woordsegmenteringsonderzoek op het gebied van de spraakperceptie gaat terug op de oorspronkelijke ontdekkingen van Cutler en haar collega's.

De onderzoeksresultaten van deze zeer productieve en creatieve wetenschapper hebben niet alleen een wezenlijk nieuw licht geworpen op de biologische determinanten van menselijke spraakwaarneming, ze zijn ook met profijt geïmplementeerd in automatische spraakherkenningssystemen en in woordherkenningsmodellen (het Shortlist-model). Haar analyse van versprekingen en onderzoek naar accentuering toonde bijvoorbeeld aan dat het mentale productielexicon niet alleen naar woordbetekenissen is georganiseerd, maar ook naar klankvorm en morfologische structuur. Ten aanzien van de spraakherkenning ontdekte zij dat spraaksegmenteringsmechanismen taalspecifiek zijn en niet universeel, zoals biologisch-georiënteerde psychologen altijd hadden verondersteld. Ook bleek uit haar onderzoek dat - in alle talen - luisteraars capitaliseren op de specifieke ritmische structuur van hun taal (nadruk-, syllabe- of mora-gebaseerd). Met haar team ontdekte zij verder dat taalspecifieke segmenteringsstrategieën al in het eerste levensjaar worden verworven, dus vóór de ontwikkeling van betekenisvolle woordherkenning.

De vooraanstaande rol die de in Australië (Armadale) geboren Cutler in de wereld van haar vakgebied speelt blijkt uit haar indrukwekkende publicatielijst: 81, veelal omvangrijke, artikelen in internationaal toonaangevende tijdschriften. Zij verzorgde op verzoek van het belangrijke tijdschrift Language and Speech een 60 pagina's tellend review van de literatuur over prosodie-perceptie. Daarnaast leverde zij vele publicaties in internationale congresproceedings, alsmede bijna 50 hoofdstukken in boeken. Haar eigen boek Slips of the tongue and language production is een nog steeds veel geciteerde kernpublicatie. De belangstelling voor haar werk beperkt zich echter niet tot de wetenschappelijke wereld van haar vakgebied. De Amerikaanse televisiezender CNN heeft haar werk met betrekking tot taalherkenning van baby's naar voren gebracht en besproken. 

Cutler werd geroemd met vele eerbewijzen en lidmaatschappen: zij is lid van redacties van zes internationale toptijdschriften en van adviesraden van drie andere. Ook was en is ze bestuurslid van belangrijke internationale wetenschappelijke organisaties en ontving zij de Cognitive Psychology Award van de British Psychology Society. In 1993 is ze benoemd tot Wissenschaftliches Mitglied van de Max-Planck-Gesellschaft en haar benoeming als tweede vrouwelijke directeur binnen deze organisatie is een uitzonderlijke erkenning voor een niet-Duitse onderzoeker. Zij is bovendien een van de meest geciteerde psychologen in Nederland. Zij ontving de toekenning van een Human Frontiers Programme, dat - bij hoge uitzondering - ook in de tweede ronde werd toegekend. Jaarlijks wordt zij overspoeld met verzoeken voor keynote lecture en invited papers. Zij bekleedt diverse gastdocentschappen aan Europese en Amerikaanse universiteiten en levert bijdragen aan internationale zomerscholen in Amerika en Europa. 

Naast een uitmuntende wetenschappelijke staat van dienst, heeft Cutler een grote aantrekkingskracht op jonge onderzoekers. Ze is vitaal, creatief, actief en zeer enthousiasmerend, waarmee ze alle interessante promovendi en postdocs wereldwijd naar zich toe weet te trekken. Zij geeft op inspirerende wijze leiding aan haar groep. Onder haar leiding hebben twaalf promovendi hun dissertatie voltooid (waarvan vier in Nederland). Sinds haar komst naar Nederland heeft zij jaarlijks diverse buitenlandse senior-onderzoekers in haar onderzoeksgroep, afkomstig uit Amerika, Groot-Brittannië, China, Japan, Taiwan, Finland, Vietnam, Spanje en Italië. 

Cutler heeft zeker nog jaren haar kracht en vitaliteit op haar vakgebied tot uitdrukking gebracht. De Spinozapremie kan een grote bijdrage leveren aan een belangrijke nieuwe onderzoeksweg en wel het opzetten van een laboratorium voor onderzoek naar spraakperceptie gedurende het eerste levensjaar.