Evaluatie van portfolio van onderzoeksinstituten van NWO en KNAW

In opdracht van KNAW en NWO heeft een onafhankelijke commissie het portfolio van KNAW- en NWO-instituten geëvalueerd. Deze commissie concludeert dat deze nationale onderzoeksinstituten de slagkracht van de Nederlandse wetenschap vergroten.

In de Wetenschapsvisie 2025 wees het vorige kabinet op de complementaire functie en hoge kwaliteit van instituten van KNAW en NWO. Tegelijk sprak het de ambitie uit te kijken in hoeverre het institutenstelsel toegerust is op nieuwe wetenschappelijke en maatschappelijke uitdagingen. Daaruit komt deze evaluatie voort; ze gaat in op de nationale weerwaarde van elk instituut  en het stelsel als geheel. Daarnaast zijn in de afgelopen jaren de instituten van KNAW en NWO beoordeeld op hun wetenschappelijk kwaliteit, maatschappelijke relevantie en toekomstbestendigheid (SEP-evaluatie).

Voor de portfolio-evaluatie heeft een onafhankelijke commissie de rol van de instituten van KNAW en NWO in het nationale kennislandschap onderzocht. De acht leden van de commissie hebben zich gebogen over vragen zoals welke meerwaarde de instituten hebben voor het Nederlandse onderzoekslandschap, in welke mate ze responsief en dynamisch zijn om in te kunnen spelen op nieuwe wetenschappelijke en maatschappelijke uitdagingen.

Meerwaarde

De portfoliocommissie concludeert dat het huidige portfolio van nationale onderzoeksinstituten belangrijke meerwaarde heeft doordat het de slagkracht van de Nederlandse wetenschap als geheel vergroot. Om deze meerwaarde maximaal te benutten doet de commissie een aantal aanbevelingen.

De commissie heeft basisvoorwaarden en criteria geformuleerd voor instituten in het portfolio. Een nationaal onderzoeksinstituut moet internationaal toonaangevend onderzoek doen en het belang daarvan zichtbaar maken voor de samenleving. Daarnaast verwacht de commissie dat ieder instituut op termijn in ieder geval een nationale rol speelt in het verkennen van nieuwe onderzoekslijnen en in het coördineren van het onderzoeksveld in Nederland.

De commissie heeft helder aangegeven waaraan het portfolio zijn meerwaarde voor de Nederlandse wetenschap ontleent. Daarmee schetst zij een duidelijk afwegingskader, dat kan worden gebruikt om het portfolio in de komende jaren verder te ontwikkelen. De commissie heeft daarnaast een aantal basisvoorwaarden en criteria voor meerwaarde geïntroduceerd waaraan een nationaal onderzoeksinstituut binnen het portfolio moet voldoen.

De besturen van KNAW en NWO kunnen zich goed vinden in deze criteria. Dit biedt een nuttig kader om de instituten binnen het huidige portfolio bij te kunnen sturen en vormt een eerste toetssteen voor besluiten over het toetreden van andere instituten

Dynamiek

Ook geeft de commissie advies over de wijze waarop het stelsel door NWO en KNAW gezamenlijk kan worden bestuurd en beheerd en doet ze een concreet voorstel voor het introduceren van meer dynamiek in het stelsel.

KNAW en NWO onderschrijven de noodzaak van het maken van strategische keuzes over het portfolio. Zij willen andere relevante partijen in het kennislandschap betrekken bij strategische keuzes over instituten en hun missies, en vinden het belangrijk om die keuzes te relateren aan andere omvangrijke investeringen met langdurige impact. KNAW en NWO zullen in de loop van 2019 aan het ministerie een voorstel doen voor invulling, rol en mandaat van een toekomstige onafhankelijke commissie.

Documenten

De commissie beschikte over de volgende documenten. In de Terms of Reference portfolio-evaluatie NWO- en KNAW-instituten 2018 staat de opdracht van het bestuur van de KNAW en de Raad van Bestuur van NWO aan de commissie. De nulmeting  is het resultaat van de eerste fase van de portfolio-evaluatie. Dit is een door NWO en KNAW zelf opgesteld overzicht van feiten over de instituten en een beschrijving van hun (beleids-)omgeving.