Verdwijnend zeegras bedreigt Caribische kusten en biodiversiteit

Tropische eilanden hebben een belangrijke bondgenoot in de strijd tegen heftige stormen en een stijgende zeespiegel: zeegras. Tijdens orkaan Irma in 2017 zag NIOZ-wetenschapper Rebecca James hoe weides van zeegras de kust van Sint-Maarten beschermden tegen erosie en overstroming.

Caribisch strand na een orkaan

In de jaren daarna nam de druk op deze natuurlijke beschermer toe. In haar dissertatie The future of seagrass ecosystem services in a changing world waarschuwt James dat de kwetsbaarheid van Caribische eilanden toeneemt met een verder verlies van zeegras.

Het bewegende gras, dat groeit in de ondiepe baaien en lagunes van het Caribisch gebied, is een natuurlijke golfbreker. Heen en weer zwaaiend, vermindert het de kracht van de golven, stabiliseert het zand op de zeebodem en beschermt zo de stranden tegen erosie. James: ‘Zeegras biedt een geweldige, natuurlijke kustbescherming en reduceert de noodzaak tot menselijk ingrijpen zoals zandsuppletie en zeeweringen.’

Beschermer van biodiversiteit

Zeegras biedt meer dan alleen bescherming aan kust en inwoners. Onderwaterleven, van micro-organismen tot grotere zeedieren, vindt in de groene weides bescherming en voedsel. Lokale vissers zijn op hun beurt afhankelijk van de gezondheid van deze bijzondere biotoop. James: ‘In de wetenschap noemen we dit ecosysteemdiensten.’ En zeegras kent veel gebruikers. James: ‘Zeegras verwijdert CO2 uit het water door fotosynthese en voorziet vissen, schildpadden en zee-egels van voedsel en bescherming tegen golven en grotere jagers.’ Het verdwijnen van het zeegras bedreigt niet alleen de tropische stranden, het bedreigt de biodiversiteit van het onderwaterleven.

Zeegras ©RebeccaJames

Littekens

De grootste bedreigingen voor het zeegras vormen de mens, invasieve soorten en verslechterde waterkwaliteit. James: ‘Toeristen reizen af naar de Caribische eilanden voor de schitterende stranden en het heldere water. Resorts, restaurants en bars schieten als paddenstoelen uit de grond, vaak ten koste van de natuurlijke omgeving.’ Duinen ruimen de weg voor hotels, zeegras en zeewier passen niet in het plaatje van het perfecte strand, voeten vertrappen de onderwaterplanten en boten en ankers laten littekens achter. Het kost jaren om deze fysieke schade te herstellen.

Een gezond zeegras ecosysteem is ook afhankelijke van gezonde buren. Het gras lijdt onder aangerichte schade aan nabij liggende koraalriffen en binnenlandse mangroves. ‘Koraalriffen, mangroves en zeegras weides zijn vitaal voor een gezonde Caribische baai’, zegt James. ‘De systemen zijn sterk met elkaar verbonden profiteren van elkaar.’ Dieren wisselen koraalriffen af voor de onderwater weides, afhankelijk van hun behoefte aan bescherming of voedsel. Mangroves filteren het sediment dat van het land naar de zee loopt en verbeteren zo de kwaliteit en helderheid van het water. James: ‘Meer mensen betekent meer afvalwater. Zonder voldoende zuiveringsinstallaties vermindert de waterkwaliteit.’ Door de jaren heen hebben de mangroves plaats moeten maken voor agrarisch land en de bouw van huizen. Nu er weinig over is om het sediment op te vangen, wordt het water in de baaien troebel en vies.

Herstel

Het belang van een integrale benadering tot bescherming, beheer en herstel wordt, met de toenemende druk op zeegras, steeds duidelijker. James: ‘Recent onderzoek toont aan dat overbegrazing door schildpadden en de invasie van een niet-inheemse zeegrassoort (Halophila stipulacea) de natuurlijke kustbescherming aantast. Dit voorbeeld laat zien hoe belangrijk het is om de bescherming van schildpadden af te stemmen op de bescherming van hun leefomgeving.’

Ja, het vraagt om substantiële investeringen in middelen en geld, maar de winst zal vele malen groter zijn.

Rebecca James
Verplaatsbare waterloop ©RebeccaJames
Een verplaatsbare waterloop meet de capaciteit van zeegras om zand op de zeebodem te stabiliseren en erosie tegen te gaan.

Klimaatverandering en bedreigde biodiversiteit vragen juist nu om natuurlijke, zichzelf-ondersteunende strategieën die de negatieve gevolgen kunnen afremmen. James waarschuwt dat het geen makkelijke opgave is om in ecosystemen terug te halen wat verloren is. ‘Bij het terug planten van zeegras overleefde slechts 37 procent van het nieuwe gewas. Deze projecten kosten tijd en geld en slagen alleen met de ondersteuning van de lokale bevolking. In de kustgebieden komt daar nog eens bij dat golven en stormen in één slag uren van intensief herstelwerk teniet kunnen doen.’

James hamert erop dat snelle actie nodig: ‘Alleen een gezond ecosysteem met zeegras heeft een vechtende kans tegen de gevolgen van klimaatverandering zoals extremer weer, een toename van CO2, en opwarmend water. Het snelle tempo waarmee de huidige klimaatsituatie verandert, geeft ons en de ecosystemen weinig tijd tot aanpassing. Ja, het vraagt om substantiële investeringen in middelen en geld, maar de winst zal vele malen groter zijn.’

Op 25 september 2020 promoveerde Rebecca James op dit onderzoek dat is gefinancierd vanuit het Cariben onderzoeksprogramma.